Kategoriaren artxiboa: Huesca

Huescako kablegintzako gauzak azaltzeko kategoria.

Barbenutatik Pagasarrirat ta Gernika tartean.

Egur kableen erabileraz gehiago jakiteko asmoz 2018ko abuztuan Huescako lurretara egindako bi egunetako bisitak helburu bikoitza izan zuen.

Batetik, Villalanguatik gertu dagoen Finca Rompesacos ezagutuko duen jende nagusiak gure aitona Bixente Eskisabelen berririk bazuen argitzea. Horren berri aurreko artikulu honetan eman nuen.

Bestetik, Sabiñanigotik gertu dagoen Barbenuta herrixkako plazan egur kablegintzan erabilitako tresneria erakusgai zegoelaren berri Esmemoriaus bloga kudeatzen duen Carlos Tarazona ikerlariaren eskutik jaso nuelarik, Barbenutara egindako txangoa eta horretatik lortutako informazio gehigarria ikusiko dugu.

Barbenutako kablea

Barbenuta Biescas herriko auzo txiki bat delarik,  badu kablegintzaren ikuspegitik erakargarria egiten duen bereizgarri oso interesgarri bat.

Barbenutako baso batean XX. mendeko 50eko hamarkadan ezarri zen egur kable bakarraren ondarrak Casa Balbarroseko Ramonek duela urte batzuk bere traktorearekin jasotzeko lana hartu zuen eta bildutako elementuak guztiak erabiliz erakusgai jarri zituzten herriko plazan. Honatx:

Barbenutako plazan kablegintzan erabilitako hainbat elementu ikusgai 2018ko abuztuan.

Tren trabiesa batzuekin egindako panelean erakusgai jarri dituzten hainbat elementu ikusi ditzazkegu: Bolante bat, pipa, karrilloa… luzaroan iraungo al dute bertan? Eskubiko panelean aldiz, egur kableei buruzko informazio orokorra besterik ez.

Zallatik Barbenutaraino espreski joan nintzela herriko plazan zeuden emakume edadetuei azaldu nienean zur eta lur utzi nituela daitort 🙂

Herriko bizilagun nagusiak plazan solasean aurkitzea zorte latza izan zen gertuko informazioa lortzeko asmoan.

Aipatu zidatenez, Barbenutan lanean egon zen kable bakarra 1957. urtean “euskaldun” batzuek instalatu omen zuten. Hainbat testiguk ziurtatu zidatenez, Huescako egur kableen montajeak XX. mendeko erdialdean kablelari euskaldunak egiten omen zituzten soilik. Beraiek ekarri zuten altzairuzko kablearen teknologiaren ezagutza Huescako lurretara.

“Pues mi padre era de Gernika y trabajó en el cable”

Plazan bildutako Lourdesek horrela bota zidanean Zallatik egindako txangoari ezusteko etekina aterako nion traza hartu nuen.

Lourdesen hitzetan, Lucio Ansotegi bere aita “Gernikako Sakone baserrian” jaiotako semea izan zen eta Huesca aldean basogintzan jardun zen. Aidanez, Huescako basoetara 1950. hamarkadan lanera joandakoa eta Barbenutako alkatearen alabarekin ezkonduta bertan geratu zen bizitzen.

Barbenutako kablean Lucio Ansotegi gernikarrak bere gainean zuen kable honetako langile koadrillen ardura: itzainak, kablistak, mandozainak… eta guzti horien artean Barbenutako hainbat seme.

Kablearen nondik norakoak

Barbenutako kablean lanean ibilitako testiguen hitzetan, kablea hau 1956-57 urteetan martxan izan zen eta Sabiñanigoko zerrategirako pinua ateratzeko erabili zen. Bertako biztanleak itzain gisa jardun ziren, kablearen ezarpena eta desmontatzea aldiz, “euskaldunek” egin zuten. Ez zuten kableari buruzko informazio osagarririk.

Azpikaldean eta A serieko Hegaldi Amerikarraren airetiko argazkian kablearentzako basoan zehar irekitako “kalea”, kargalekua Barbenutako basoan eta Orós Bajoko deskargalekuak ikusi ditzazkegu. Sakatu irudian bere neurri osoan ikusteko.

Barbenutako kablearen ibilbidea. 1957ko abuztua. Argazkia: © IGN.es

Kable berbera Google Mapsen:

Lourdesek emandako informazioarekin eta Lucio Ansoteguiren informazio gehigarria bilatzeko asmoz, irailean Gernikara jo nuen eta Sakone baserria Muruetan eta ez Gernikan dagoela aurkituta, Sakone baserrian bizi eta Lucio Ansotegiren sendiko Maria Asunek Bilbon bizi den Jesus Mari Murelaga bere lehengusuraino iritsi nintzen.

Sakone baserria, Murueta. Lucio Ansotegi kablelariaren jaiotetxea. 2018ko iraila.

Gure ikerketarekin harremana izango duen bere osabari buruzko informazio osagarriren faltan -pena- Pagasarriko magaletan lanean erabili zen eta niretzako ezezaguna zen kable baten berri zuen lagun batekin harremanetan jarri ninduen Jesus Marik.

Urkiduko basoko kablea

XX. mende hasierako hamarkadetan Pagasarriko magaletan eta Bilboko lurretan dagoen Urkiduko basoan ere  baserriko lanetarako erabilitako kable baten berri eman zidan Seberetxeko semea den Joxe Moja Iturrizarrek.

[Huescako kable baten bidez Bilboko Seberetxe auzoraino iritsi garelarik, Seberetxe Bilbon euskararen berezko euskalkia gorde duen azkeneko auzoetakoa da. Bertako euskalkiak Arrigorriagakoarekin harremana handia du eta egun, 2019 urtean, tamalez desagertzeko bidean da. Argiako artikulu honetan auzoaren inguruko hainbat historio interesgarri aipatzen dira.]

Baina jarrai dezagun gure kableen gaiarekin.

Joxe Moja Iturrizar, Bilboko Seberetxe auzoko bizilaguna. Bere atzean Urkiduko basoa. 2018ko azaroa.

Joxe Mojaren hitzetan kable hau Urkiduko basotik Seberetxe auzoko Gorostegi parajeraino iristen zen eta garoa, otea eta belarra garraiatzeko erabiltzen zen. Bere erabilera Ataun edo Araitz bailaretako kableen parekoa zen beraz: ez zen egur kablea.

Kablea motza zen, 1200m.ko bataz besteko luzera zuen eta agerikoa den bezala A eta B serietako Hegaldi Amerikanoen ortoargazkietan ez da inongo ibilbiderik ageri.

Hala ere, Joxe Mojak emandako informazioarekin, kable honen bataz besteko ibilbidea hemen ikusi dezakegu:

Kable hau ezarri zen urte zehatza ez daki Joxek baina 1936ko gerra aurrekoa dela ziur da.

Informazio osagarriren faltan, Bizkaiko Foru Artxiboan informazio osagarria -instalazio baimenak eta planoak batipat- izango direla sinistu nahiko nuke. Honekin ere beste lan ildo bat irekitzen zaigularik, aurkitzen dudanarekin hemen emango dut horren berri, jakina.

Esker ona

Artikulu hau idazteko hainbat lagunen ezinbesteko laguntza izan dudalarik berauek aipatzea gizalegezkoa deritzot. Ezagutu ditzagun:

  • Barbenutan: Lourdes Ansotegi, Rosa Pardo Ezquerra, eta Amado Orús Puértolas, besteren artean.
  • Olivanen: Carlos Tarazona.
  • Muruetan: Maria Asun.
  • Bilbon: Jesus Mari Murelaga Ansotegi eta Joxe Moja Iturrizar.

Milesker guztiei!

Bixente Eskisabel “Finca Rompesacos” sailaren jabe?

Inazio Munduate zenak eta biok Bixente Eskisabel kablelari ataundarrak 900 hektareatako -harrapazak- mendi baten jabetza Huesca aldean izan zuela Martin Landaren eskutik entzun genuenean, aho bete hortz geratu ginen. Eskisabel familian inorrek ez zeukan horren berririk.

Martinek pista hau 2013an eman zigun eta Martinek esandakoa horrela izan zela ziurtatzeko garai hartan ez genuen gehiago sakondu. Informazio osagarriren faltan ikerketa ildo harrigarri hau bere horretan utzi genuen.

Aurtengo ekainaren 8ra arte.

Otsagabian eman nituen bi hitzaldien ondorengo solasean Martini 2013an esan zigun kontuaz berriro galdetu nion eta orduan esan ziguna berrestearekin batera, informazio osagarria eman zigun:

«Tu abuelo tuvo en Huesca, en Bailo, un monte de 900 hectáreas. La finca se llama Rompesacos. Eso está pasando Puente la Reina de Jaca y a la derecha»

Bazen helduleku sendoagoa. Informazio horrekin eta Googlen laguntzarekin “Rompesacos” izeneko sail hau agertu zen lursailen salerosketen atari batean. Redios, Martinek 2013an esandakoa egia zen orduan.

Beraz, egun salgai dagoen 688 hektareatako Rompesacos izeneko saila -ez da broma- badela ziurtatu nuen, baina sail hori XX. mendeko erdiko hamarkadetako uneren batean nire aitonaren jabetza izan zela frogatzea beste kontu bat da.

Ekainean eta uztailean Huescako Jabetza Erregistroari eta Katastroari egindako informazio eskaerak alperrikakoak izan dira. Ez da “Vicente Esquisabelen” inongo aipamenik ageri. Huescako Katastroko zuzendariak Huescako Diputazioaren Artxibo Historikora jotzeko aholkatzen dit. Badago hor beste ikerketa bide bat, baina oraingoz, alboratuta uzten dut.

Pardina Rompesacos 2012. urtean. Etxe dotorea ezbairik gabe. Argazkia: © Sergio Larraga

Pardina Rompesacosen eraispena 2017. urtean. Argazkia: © Oscar Martín Estallo eta Visúseko Nacho.

Pardina Rompesacos eraitsi ondoren 2017. urtean. Argazkia: © Oscar Martín Estallo eta Visúseko Nacho.

Bihotzeko mina sortzen du herriko ondarea den eraikin hau betirako desagertu dela ikusteak. Villalanguan esan zidatenez, Rompesacosesko jabeek segurtasun arrazoiengatik eraitsi behar izan zuten eraikina.

Las Pardinas del Río Asabón

“Rompesacos” toponimoaz Googlei galdetuta, arestian aipaturiko sailaz gain, aurre Pirinioetako inguru hauetan 1960ko hamarkada arte ohikoak izan ziren “pardinen” ikerketa eta hedapena egiten duen Holartica bloga aurkitu nuen.

Bloga Oscar Martín Estallok kudeatzen du eta aurrePirinioetako zonalde honetan ohikoak izan ziren “Pardinak” ditu hizpide nagusi. Merezi du bistadizoa bere blogak, pardinez gain Huescara mendizale euskaldunok bisitatzen ez ditugun aurrePirinioetako hamaika txoko ezkutu erakusteko lana hartzen baitu.

Tira, eta zer ziren “pardinak”???

Berez, Euskal Herriko isuri atlantikoan ohikoak diren baserrien pareko ustiapenak dira baina beraien lursailen eskala Euskal Herriko baserriekin alderatuta askoz handiagoa da.

Erdi Arotik San Juan de la Peñako monastegiaren jabetzakoak zirelarik, XIX. mendeko desamortizazioen ondoren jabe pribatuetara pasa ziren. XX. mendeko 1950-60 hamarkadetan Patrimonio Forestal del Estadok bultzatutako muturreko basogintza medio desagertu zirelarik. Pardina Rompesacos horietako bat zen.

Horien azalpenak eta beste hamaika historio politak Oscarrek idatzitako Las Pardinas del Río Asabón liburu dotorean topatu daitezke.

Liburuan Pardina Rompesacosi eskeintzen zaion atalean ez da Vicente Esquisabelen aipamenik agertzen, bainan bai aldiz XX. mendeko erdialdearen denbora epe ezezagun batez Fermín Iñarrea maderista nafarra bere jabea izan zela. Informazio honekin guztiarekin, Huescako lurretara bisita bat egitea derrigorrezkoa zen.

Goazen Huesca aldera…

Egoera horren aurrean, eta abuztuko oporrak baliatuz, Finca Rompesacosetik gertu dagoen Villalangua herriko bizilagunekin 2013an Martin Landak Otsagabian esandakoa alderatu beharra neukan zalantzak argitzeko.

La Posada de Villalanguako aterpetxeko Isidororen laguntzarekin herriko hainbat bizilagunekin bildu nintzen, tartean Salvador, Benito eta Ángel. Tamalez, hauek denak ez zuten “Vicente Esquisabelen” ataundar kablistaren berririk entzun, pena.

Beraien aburuz, Fermin Iñarrea maderista nafarra zein Paco Ripa izan ziren Finca Rompesacosek XX. mende erdialdean ezagutu dituen jabe bakarrak.

Benito Castán, (Villalangua, 1939) eta Angel Vivesekin (Villalangua, 1929) solasean Oscarren liburuarekin.

Benito eta Angeli nire ikerketaren berri ematearekin batera eta Finca Rompesacosek nire aitonarekin izan zezaken balizko harremana azaltzerakoan, beste kontu interesgarri bat aipatu zidaten.

Euskal Herrian bezala, altzairuzko egur kableak Huesca aldean ere erabilpen zabala izan zuten XX. mende erdialdeko hamarkadetan. Benito eta Angelekin egon aurreko egunean Sabiñanigotik gertu dagoen Barbenutako kablea ikertzen jardun nintzela aipatzerakoan, beraiek kable horretan ere lanean ibilitakoak zirela esan zidaten. Egur kableen erabilera ondo baino hobeto ezagutu zuten. Baina Barbenutako kablearen inguruan ikertutakoak, beste baterako utziko ditugu…

Martin Landak bereari berresten dio…

Huescako jende jatorra eta paisaia ederrak atzean utzita, egun berean Otsagabia aldera abiatu nintzen Martin Landarekin biltzeko. Elkarrekin biltzeko arrazoi nagusia iazko neguan landu ditudan Zuberoako egur kableen geolokalizazioak zuzentzea bazen ere, ezin utzi Rompesacos afera aipatu gabe.

Martinek bereari berresten dio. XX. mendeko erdialdeko hamarkadaren batean Finca Rompesacos nire aitonaren jabetzakoa izan omen zela, are eta gehiago, egur kableren bat ere instalatu zuela paraje horietan. Azkeneko kontu hau Villalanguako informatzaileekin ere aipatu nuen eta beraiek aldiz zalantza dute Rompesacoseko sailetan egur kablerik izan zen.

Martinek berresten duena alderatzeko balioko luken dokumentazioa Huescako Artxibo Historiko Probintzialean egongo da eta kablearen ikerketak etorkizunean izango dituen pausoak horretara zuzendu beharko ditugu. Harra atera ezinik nabil jada.