Aireko baso kableen inbentarioa: Irizpideak.

Utzi erantzuna

Euskal Herriko basogintzan historikoki erabili ziren aireko kableen inbentarioa osatzerakoan, 1999. urtean Lourdes Altuna ikerlariak Ataungo Udalarekin batera elkarlanean publikaturiko “Kablea Ataunen” lana ezinbesteko erreferentzia dugu. Ataungo hainbat baserri eta lur sailetan XX. mendean ezarri ziren 197 belar kableen zerrendarekin batera, lan honetan kable instalakuntza bakoitzaren xehetasunak dagozkien fitxetan jaso zituen. Aireko kableen inguruan Euskal Herrian inoiz egin den lanik osatuena dela esatea ere ausartuko nintzateke.

Nolanahi ere, lan honetan Nafarroako XX. mendeko basogintzan berebiziko garrantzia izan zuten aireko kable instalakuntzak ez dira aztertzen ta +/- 2017a ezgeroztik gabezi horri erantzuteko asmoz lanari emana nago. Ekimen hau osatzeko metodologiaren irizpide ahalik eta zorrotzenak jarraitzea ezinbestekoa zaidalarik, horien berri ematea da sarrera honen helburua.

Lourdes Altunak 1999an Ataungo belar kableekin egin zuen bezala, neroni ere Nafarroako aireko baso kableen inbentarioa osatzeari emana nago ta horretarako hiru informazio jatorri erabiltzea ezinbestekoa zait: Protagonisten ahozko testigantzak, ortoargazki historikoak eta artxiboetako funts dokumentalak. Hiru informazio iturri hauek beraien artean elkar gurutzatuta lortzen ari naiz aireko kableen kokapen espazial zehatza, bai geografikoa zein historikoa.

Ahozko testigantzak

Inazio Munduate eta Josecho eta Antonio Telletxea Errekaidorran.
Inazio Munduate, Josecho eta Antonio Telletxea anaiekin solasean Errekaidorran 2012ko udaran.

2010. urtean kableen kontu hau ikertzen hasi nintzenean, gure aitona Bixente Eskisabelen kablelari ibilbideari buruz jakinminez hasi nintzen soilik. Hainbat irteeretan Inazio Munduateren laguntza izan nuelarik, elkarrekin hainbat kablelari ohi elkarrizketatu genituen ta berehala jabetu nintzen ahoz jasotako informazioa motz geratzen zela gaiaren bisio oso bat izaterakoan.

Alegia, ahozko testigantzak baliagarriak izan zaizkit dokumentuetan jasotzen ez diren hainbat xehetasun eta pasadizoen berri izateko, baina ez Bixente Eskisabelek Erronkariko zein paraje zehatzetan bere lehenengo aireko kableak non ezarri zituen zehazteko, horretarako, Nafarroako Foru Diputazioa zenaren Mendi Zuzendaritzaren funtsa kontsultatzearekin batera, zerbitzu geoespazial anitzek online eskaintzen dituzten ortoargazki historikoak kontsultatzea ezinbestekoa da.

Ortoargazki historikoak

Lourdes Altunak bere lanean Ataungo kable ia guztiak mapa tolesgarri txukun batean jaso zituelarik, Nafarroako aireko kable guztiekin gauza berbera egin zitekela jabetuta hasi nintzen berauk etxeko erosotasunetik geokokatzen. Agerikoa den bezala, lanaren erronka eta eskala ez dira berberak ta Nafarroako Gobernuko SITNA eta IDENA ezinbesteko tresnak suertatzen zaizkit lan horretan. Baina hauek bezala ere, EAEko GeoEuskadi bisorea, Frantziako IGNFko Remonter le temps eta Espainiako IGNko Fototeca Digital bisorea.

SITNA/IDENA bisoreek erabiltzaileon esku jartzen dituzten tresnak erabilita, kable ibilbide bakoitzaren bertsio digitala eskuratzen hasi nintzen 2016. urtean hasita. 2023. urte honetan, NEANen gordetzen den Mendi Zuzendaritzaren dokumentazio funtsa kontsultatuta, ahozko testigantzek zein aireko argazkiek emandako informazioa gurutzatuta aireko kable baten ibilbidea %99 ziurtasunarekin ezartzea lortzera iritsi naiz ta ez da gutxi.

1968-07-26ko hegaldiko argazkiaren xehetasuna. Irudiaren azpikaldean Akerreriako basoan zabaldutako kablearen “kalea” eta kabletik zintzilik egur kargak ikusi daitezke Iratiko ohianean barrena. Jatorria: IGNF.

Funts dokumentalak

Ahoz jasotako testigantzei zein etxeko erosotasunetik kontsultaturiko ortoargazkiei kontestu historikoa funts dokumentaletan jasotako informazioak ematen die.

Urte honetan hainbat artxibo kontsultatzen dihardudalarik, Nafarroako Errege Artxibo Nagusia (NEAN) da ezbairik gabe Nafarroako aireko kableei buruzko informazio jasotzeko kontsultatzen dudan iturri nagusia. Ta bertan, XX. mendean Nafarroako landa ingurunea eta basoen kudeaketaz arduratzen zen Mendi Zuzendaritzaren funts dokumentala. Hemen dago saltsa guztia.

Hau horrela izanagatik, NEANeko adituek horrela esanda, Mendi Zuzendaritzaren funts dokumentalak nire aldizkako bisitez gain ez du beste inongo ikerlariren interesik pizten, ondorioz, funtsak tajuz sailkatzeko ta katalogatzeko lanik ez da egiten. Hainbat espediente faltan egotea edo transpapelaturik egotea ohikoa delarik, honek ikerketaren lana nabarmen zailtzen du.

Aurkitzen ditudan espedienteek jasotzen duten informazio kopurua eta “kalitatea” anitza da. Planoak edo marrazkiak badituzte, instalakuntzaren geokokapena nabarmen errazten zait. Kasu hauetan IDENAn ere bere ibilbidea somatzen bada, bingo! Hala ere, kasu gehienetan ez dago planorik ta orduan bere ibilbidea IDENAn orduak sartuz topatzea dagokit.

Nolanahi ere, hainbat “altxor” ere aurkitu izan ditut nire peskizetan. Jarraian dijoaztenak, horietako zenbaitzuen adibideak.

Vda. de Mocholí kablea Luzaiden

Berez hau ez da arestian aipaturiko “altxor” horietako bat, buruhauste sortzaile bat baizik. Valentziako Vda. de Mocholí enpresak 1953. urtean Luzaideko “Echarcharo” deituriko parajean aireko kable bat ezartzeko espedientean dagoen marrazkia da. Deskargalekuaren kokapena aurkitu badut ere, kargalekua topatzea ezinezkoa suertatzen zait. Are eta gehiago, aipaturiko “Echarcharo” parajearen toponimoa ez da agertzen IDENAko toponimoen geruzan. Ondorioz eta hainbat orduz saiatuagatik, kable honen ibilbidea markatu ezinik geratu zait.

Caja 96242, Exp.1141/1953. Cable de Vda. de Mocholí.
Vda. de Mocholí kablea Luzaiden. Neurriak: 225*325mm.
NEAN, NFD funtsa, Mendi Zuzendaritza, 96242 kutxa, 1141/1953 esp.

Nafarroako 1. aireko kablea Hiriberri Aezkoan

1934. urtean Bixente Eskisabel Urbiztondo kablelari ataundarrak Aezkoako Hiriberri gainean dagoen Berrendiko basoan ezarritako kablea. Bertatik ateratako egurra Irati ibairaino garraiatzen zen jarraian pantanaden bidez El Irati S.A.ak Ekai Longidako lantegiraino garraiatzeko. Marrazkiak ez du eskala edo beste erreferentzia topografikorik, baina, paraje honetan IDENAan ikusgai dagoen 1946ko A serieko hegaldi amerikarraren ortoargazkietan kable honen aztarnak ikusi daitezke.

Berrendipeko kablea Hiriberrin. Neurriak: 295*272mm.
NEAN, NFD funtsa, Mendi Zuzendaritza, 95756 kutxa, 0741/1934 esp.

Iratin 12 km.tako kablea…

Mendi Zuzendaritzaren funtsak, ezarri ziren ta ezarri gabe geratu ziren instalakuntzen espedienteak jasotzen ditu bere baitan. Tartean, plano dotore hau jasotzen duen espediente garratza. Garratza diot, bere orrietan 1954ko udaran Zaraitzuko Ibaxaren Batzordeak El Irati S.A.rekin izan zuen gatazka bortitz baten berri ematen delako.

Espedientean jasotzen denaren arabera, El Iratik Pikatuako parajetik Irabiako uharkaraino 12km.tako luzera izango luken aireko kable instalakuntza gauzatu nahi zuen. Kablearen ibilbideak Iratiko ohianaren baitan balio handiko parajeak zeharkatzen zituelarik, Zaraitzuko Ibaxako Batzordea proiektu honen aurkako erabateko jarrera erakutsi zuen.

Caja 96274_Exp_2744_1954
Pikatuatik Irabiako uharkarainoko aireko kable proposamena. Neurriak: 280*460mm.
NEAN, NFD funtsa, Mendi Zuzendaritza, 96274 kutxa, 0416/1954 esp.

Esteban Orbegozoren kablea Lizarrustin

Nafarroa eta Gipuzkoa arteko mugan kokatzen den Lizarrustiko parajean, Zumarragako Esteban Orbegozo altzairutegiak bere egur-ikatz beharrak asetzeko Aralarko hainbat baso ustiatu zituen.

XXI. mendeko begiradaz ikuskatua logikarik gabeko ustiapena izan zitekela badirudi ere, gerra ondorengo muturreko autarkia ekonomikoaren kontestuan altzairutegiek energia iturrien premia larria zuten: egur-ikatza ere energia iturri balekoa zitzaien.

Caja_95963_ Exp_0821_1943
Esteban Orbegozoren kablea Lizarrustin. Neurriak: 620*250mm.
NEAN, NFD funtsa, Mendi Zuzendaritza, 95968 kutxa, 0821/1943 esp.

Explotaciones Forestales RENFE tartean

RENFE Nafarroako basogintzan agertu zenean lan metodologia eta baliabide aurreratuak iritsi ziren Nafarroako basoetara. Ojo, beraien aurretik izan ziren kablelariek baliabide askoz eskasekin lortu zutena ez dago gutxiesterik, baina RENFEk ingeniariak, teodolitoak, eta eskala egokian jasotako planoak erabiltzen hasi zen. RENFErekin Nafarroako basogintzak aurrerako jauzi handia egin zuen.

Azpikaldeko planoa Explotaciones Forestales RENFEren arduraduna zen Jesús Lacasiak digitalizatzeko utzi zidalarik, Mendi Zuzendaritzaren funtsean bere espedientea aurkitu ezinik nabil.

Planoak RENFEko ingeniariek Pikatua eta Itzaltzu arteko “San Estebango” kablearen profila eta oina jasotzen ditu. Eskala zehatzekin, informazio osoa eta egokia. Bere ibilbidea IDENAn agertzen den bezala, bere argazkiak Nafarroan Explotaciones Forestales RENFEren arduraduna zen Jesús Lacasiaren egiletza dute eta bilduma ere NEANk gordetzen du. Hau bai altxorra.

San_Esteban_kablea_RENFE_Itzaltzu
Bataz besteko neurriak: 60*190cm.

Bixente Eskisabelen kraixtuak

Utzi erantzuna

2010ean egur kableen nondik norakoak ikertzen hasi nintzenean, gure aitona Bixente Eskisabel “Purico“ren kable ibilerak soilik aztertzeko asmoarekin ekin nion lanari. Berehala ohartu nintzen ikerketaren esparrua zabalagoa eta anitzagoa behar zuela: Nafarroako egur kableen inbentarioaren osaketa, Explotaciones Forestales RENFEren jarduna Nafarroan, Irati-Mendibeko kable mitikoa… hauek guztiak ondo aztertuta -eta ulertuta- Bixente Eskisabelen kablelari ibilbidea hobeto ulertzeko balioko zidaten.

Hemendik abiatuta, 2011. urtean Inazio Munduate, gure aita zena eta hiruok Orotz-Betelura lehenengo irteera elkarrekin egin genuen eta bertan jakin genuen “Casa del Sastre” delakoan Bixente Eskisabelek hainbat urtez Nafarroako egoitza nagusia gisa erabiltzen zuela.

Orotz-Beteluko “Casa del sastre” 2011an. Bixente Eskisabelen aterpe nagusia Nafarroako mendialdean.

Bertan aterpe hartzearekin batera, bere jabetzakoak ziren mando eta idiek etxe honen azpiko ikuiluan botatzen zuten Artzibarko negu luzea. Animaliak neguan zaintzeaz aldiz, Juan Kruz Arratibel Arin, Bixente Eskisabelen iloba, arduratzen zen. Horrela esan zigun “Kruzito” berak Inaziori eta biori 2011ko ekainean Ergoienako bere etxeko sukaldean egindako elkarrizketan.

Baina 2011ko lehenengo bisitan bezala, beste hainbatetan ere izan naiz Orotz-Betelun eta 2015ko abuztuan nire kasa egindako bisitan, ezusteko galanta hartu nuen.

Ganbaran hautsez estalitako traste zaharrak

Etxeko nagusiaren senarrak, Franciscok, traste zaharrak etxeko ganbaran biltzeko afizioa zuelarik, hainbat urtez bildutako trasteei bistadizoa botatzeko gonbitea luzatu zidan. Han igo ginen etxeko ganbararaino eta bertan pilatuta zituen traste, lanabes, paper eta gailu anitzen artean pareta batetik zintzilik hainbat kraixtu zituen. Hasiera batean hautsaren azpian zeudenetaz ez nintzen jabetzeko gai izan, baina batean “V.E.” inizialak rematxeekin apainduta zegoela jabetu nintzen. Ta aldamenean beste bat. Eta beste bat!! Dedio, “Vicente Esquisabel” nire aitonaren HIRU KRAIXTU!! Momentu horretan apuroa eman zidan nirea ez zen etxe bateko nagusiari nire aitonarenak izan ziren hiru kraixtu horiek eskatzea ta penaturik bertan utzi nituen. Francisco berak ere bertan zeudenik ez zekien. Hau marka gero!

  • V.E.
  • V.E.
  • V.E.
  • Kraixtuak garbitu eta olioztatu aurretik laurogehi urtetako hautsez estaliak… panorama latza garbitzeko.

Nola nahi ere gure aitonaren kraixtuak Orotz-Betelun zeudela jakinik 2015-2016ko negua “amorratzen” pasa nuen ta 2016ko abuztuan egindako hurrengo bisitaldian, berauk Franciscori ta Aliciari umilki eskatzeko atrebentziaz eskatu nizkien ta eskuzabal eman zizkidaten. Betiko esker ona! Kraixtu hauek gure sendian Bixente Eskisabel aitonarenak ziren eta gordetzen ditugun gauza bakanak dira.

Hidratazioa, hidratazioa eta hidratazioa

Hainbat orduz berauk hidratatzeko lanak hartu ondoren, Txangoan, Murukoan, Erremendian edo Iratin berriro lanean hasteko moduan utzi nituela esatea ere ausartuko nintzateke 🙂 Nolanahi ere, aurreko astean Zallako gure bizilaguna dugun Imanol Díazen zaldia modelo gisa erabilita erreportaia prestatu genuen. Xabi ta Manu Díazi ere nire esker ona gestioetan laguntzeagatik. Lortutako emaitza honatx:

Zegamako belar kableak

Utzi erantzuna

Euskal Herrian XX. mendean erabili ziren belar kableak nire peskizetatik kanpo badaude ere, gertutik jarraitzen ditut beraien inguruan sortu daitezken historio, pasadizo zein protagonistak.

Gaurko sarrera labur honetan, Zegamako belar kableei aipamena egin nahiko nieke.

Tipologia

Berez, Zegamako belar kableak Nafarroako Araitz bailarakoen edo Ataungoen tipologia berbera jarraitzen zute: Kota ezberdinetan kokatutako eta N distantziaz loturiko altzairuzko kable bat, grabitatearen indarra baliaturik etxeko ganbararaino belar ondua, garoa, ikatza edo behar zen generoa garraiatzeko lanabesa.

Egur kableekin alderatuta, hauek baino soluzio teknologiko nabarmen sinpleagoa izan ziren.

Mazkiaran Erdikoa baserriari 1961. urtean ateratako argazkian, etxeko atarian ageri den balkoiraino iristen zen belar kablea dakusagu. Argazkia: Iñaki Arrizabalaga.

Ramon Arrizabalagaren maketa

Ataunen XX. mendean zehar 197 belar kable ezarri baziren, Zegamako lurretan 10-12 ezarriko zirela aipatu zidan Ramon Arrizabalaga zegamarrak. Tartean, eta gogoan duela, Astiñe baserrian 200m.takoa, Arakama azpikoan errotarako, Mazkiarango hiru baserriak bakoitzak berea, Berasategin eta Zubitxoetan ere bai…

Aidanez, Euxebio Arrizabalaga bere aita zenak bere lur sail batetik Mazkiaran Erdikoa baserriraino 300m.tako belar kablea “gerra aurretik” ezarri zuen (data zehatza ez dakigu baina 1935. urteren bueltan izango zen eta 1980ko hamarkada arte erabili zen) eta Euxebio bera izan omen zen Zegamako belar kableen sustatzaile nagusia.

Belar kablearen agerpena XX. mende hasieran iraultza latza izan zen eta etxeko ganbararaino hainbat produktuen garraioa nabarmen erraztu zen. Horren aurretik, etxeko ganbararaino belar ondua zein garoa eraman behar zirenean, lehenik etxeko atariraino leraz, gurdiz edo kaballerien gainean gerturatu ta jarraian bizkarrean kargatuta, etxeko hiru solairuak igo beharra zeuden. Lan nekeza eta motela ezbairik gabe.

Ramonek ez daki bere aitak nola edo noren eraginez gerturatu zuen lanabes berri hau Zegamako baserrietaraino. Dokumentaziorik ere ez du. Nolanahi ere, bere aitaren lana aitortzeko asmoz, bere etxeraino ezarri zuen belar kablearen maketa bat prestatu du. Honatx argazkiak:

  • Txirrikak belar onduaz kargaturik.
  • “Danborra” zena kablearen hasieran.
  • Hiru mailetako “pipa” astoaren gaikaldean.
  • Ramon bera maketaren aurrean. Bertan, “danborra”, “astoa” eta altzairuzko txirrikak irudikatu ditu.

Iñaki Arrizabalagaren argazkiak

Ramonen anaia Iñakik argazkigitza afizioa izan zuelarik, bere anaia Luisen bidez Mezkiaran Erdikoa baserriko belar kablea irudikatzen dituen argazki parea erakusteko “primizia” dugu blog honetan.

Mazkiaran Erdikoa eta Mazkiaran Goena 1961ean. Mazkiaran Erdikoaren gaineko ezkerreko muinoan kablearen “astoa” dakusagu. Hurrengo argazkian, hobeto. Argazkia: Iñaki Arrizabalaga.
X batekin markatuta, belar kablearen astoa.

Zegamako belar kableen inbentarioa

1999. urtean Ataungo Udalaren II. aztergai bekari esker, Lourdes Altuna ikerlari ataundarrak Ataungo 197 belar kableen inbentarioa “Kablea Ataunen” liburuan jaso zuelarik, Zegamako belar kableen inbentarioa ere jaso beharko litzatekelakoan nago. Berez eta kontuan izanda 10-12 solik izan zirela, Zegamako belar kableen informazioa jasotzea ez luke luze eraman beharko, nolanahi ere artxiboak kontsultatu, paperak aztertu, lekuak bertatik bertara ezagutu… horiek denak Zegamatik egin beharreko lanak lirateke. Proposamena hor geratzen da.

Esker ona

Sarrera labur hau idazteko hainbat eragile eta norbanakoen laguntza izan dut. Lehenik eta behin, Igartubeiti Museoko teknikariena, beraien bidez Ramonekin harremanetan jartzeko kontaktua helarazi zidatelako. Ramon Arrizabalaga bera hainbat informazio eskaini eta egindako maketa erakusteagatik. Eta azkenik, Luis Arrizabalagari bere anaia Iñakik 1961. urtean ateratako argazkiak eskuzabal blog honetan erakusteko baimena emateagatik. Milesker guztiei!

Auzolan digitalerako gonbitea: Non zeuden kable hauek?

Utzi erantzuna

Nafarroako mendialdetan 1950-70 hamarkadetan ezarri ziren baso kableen kokapenak eta ezaugarriak irudikatzerakoan, Jesús Lacasiaren argazki bilduma ezinbesteko erreferentzia da. Hamarkada horien aurreko testigantza grafikoak aldiz, oso urriak dira.

Jesus berak bere heriotza gertatu aurretiko hilabate gutxitara, bere bilduma digitalizatzeko asmoz eskuzabal utzi zidan, baina utzitako argazkiak ez ziren bilduma osoa eta argazki gehienek kontesturik gabe nekez identifikatu zitezken. Jesus bera ere ez zen hirurogehi urtetan hainbeste aldatu ziren lekuak edo pertsonak identifikatzeko gai. Ondorioz, bere heriotzaren ondoren bere argazki bilduma gehiena txukun digitalizaturik esku artean banuen ere, ez nintzen irudi hauei kontestu historikoa edo espaziala emateko gai.

Duela pare bat urte Jesús Lacasiaren sendiak Nafarroako Artxibo Orokorrari egindako dohaintza eskuzabalari esker eta 2020ko udaran NEANeko (Nafarroako Errege Artxibo Nagusia) egoitzan egindako erakusketari esker, 2015. urtean erdipurdiz geratu zen bilduma osatzeko atea zabaldu zitzaidan.

NEANekin elkarlana

Arestian aipaturiko erakusketan, Nafarroko mendialdetakoak baino, Jaengo Cazorlari zegozkien irudiak zeudela jabetu nintzen. Akatsaren berri NEANeko teknikariei eman nielarik, horrelako akatsa gertatu izana erabat normala zen, Jesus Lacasia bera ere Cazorlako Vadillo Castrilen RENFEk zuen zerrategi eta formakuntza eskolan ibilitakoa baizen ta NEANeko teknikariek ezin zuten izan argazkien xehetasun guztien berri.

Akats horren berri NEANeko teknikariei eman nien eta argazkien katalogazioa osatzeko asmoz laguntza proposamena luzatu nien. Nire proposamena onartu zutelarik, 2020ko udazkena Lacasia Funtsa sailkatu, galdetu eta ikertzen buru belarri jardun naiz. Doakiela lerro hauen bidez lan honetan beraien denbora eta laguntza eskaini didaten NEANeko arduradunei, hamaika basozain eta ikerlariei zein lagun guztiei nire esker ona.

Berez, hilabete hauetan lortutakoaren emaitza abendua ezgeroztik jada Nafarroako Errege Artxibo Nagusiko arduradunen esku dago, baina Lacasia Funtsa %100 osatu gabe darrai, edo ez behintzat nik nahiko nuken osotasun mailarik gabe 🙂

Auzolan digitalerako deia

Hainbat eta hainbat argazki ezinezkoa da geografikoki kokatzea. Bakan batzuei baino ez da posible data zehatz bat ezartzea. Baina geografikoki kokatzea ezinezkoa zaidan argazkietan, hainbatek badute ezaugarri edo elementuren bat balekoa izan daitekena agertzen diren paisaiak kokatzeko garaian: Nafarroa zertxobait ezagutzen badut ere, badira hamaika txoko, batipat Kintoan eta Baztanen, ezezagunak zaizkidanak. Eta ahaztu ezin dezakegun xehetasun garrantzitsu bat: Paisaia hirurogehi urtetan asko aldatu da eta honek argazkien identifikazio lanei zailtasun punttua ematen die.

Auzolan digitalerako deialdi honen azken helburua, kokapenak identifikatzea litzake, jarrian ezagutza hau Nafarroako Errege Artxibo Nagusiaren eskuetan utzi eta funtsa ahal bezain hobekien osatua gera dadin.

Ekimen honetarako, identifikatzeko errazak izan dezaketen eta ezaugarri fisiko ezagunen bat izan ditzazketen (mendi kaxko bat, eraikin bat…) argazkiak blog honetara igo ditut. Argazkiak erosoki bisualizatzeko, argazkiak deskargatu ondoren zabaltzea aholkatzen dut. Irudi multzoak kokatu ditut lehenik, jarraian argazki solteak.

Zuen ekarpenak azpikaldean, iruzkinen atalean jarri ditzazkezue edo kablegintza@gmail.com helbidera bidali ditzazkezue. Egin ditzazkezuen ekarpenak aurretik eskertzea baino ez zait geratzen. Ekin dezaiogun.

RENFEko Jeep Willys eta langile ezezaguna

Bi argazkiz osaturik multzo honetan Jesús Lacasia bera lehenengo argazkian eta hiru langile ezezagun ikusi ditzazkegu. Data ezezaguna da. Kokapena uste dut Zaraitzuko paraje bat delakoan nago. Lehenengo argazkia Martín Landari erakutsiagatik, lekua ezaguna egiten bazitzaion ere, ez zen gai erabateko ziurtasunez kokatzeko. Eskubialdeko mendi kaxkoan pilona bat, “cabra” bat eta trikable baten kargarako plataforma bat ikusi ditzazkegu.

Jesus Lacasiaren Jeep Willysa
Jesús Lacasia RENFEko Jeep Willysarekin.
Langileak eta Jeep Willysa.
RENFEko langileak RENFEko Jeep Willys berberarekin. Langileen izenak ezezagunak dira.

EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak, Otsagabia eta Itzaltzu arteko mugan atera ziren, Onzolako erreka eta NA-2011 errepidearen ertzean. Plataforma ageri den mendi kaxkoa Itzaltzuko lurrak dira eta 2021. urte honetan basoak estalia dago. Informazioa Itzaltzuko “Kike” bizilagunak eskuratu zidan. Milesker!

JM-3 monokablea Kintoan

Bost argazkiz osaturiko multzo honetan, JM-3 modeloko “blondene” edo monokablearen estazio motor ezezagun baten kokapena dakusagu. 1970ko hamarkadaren hasieran Kintoako parajeren batean aterata daudela dirudi. Hau da ziur dakigun datu bakarra. Baso bidea bost argazkietan agertzen da. Langileak ezezagunak dira.

Plumadun kamioia
Kamioiaren garabiarekin enbor batekin ekinean.
Kintoako kokapen ezezaguna.
Baso lanak eta pista.
Kablearen motrizitate estazioa.
Estazio motorra, txabola eta pista.
Kintoako kokapen ezezaguna.
JM-3 monokablea argazkiaren eskubialdean estazio motorrerako bidean.
Kintoan JM-3 monokablearen deskargea.
JM-3 monokablearen deskargalekua. Estazio motorraren estalpea eta garabia pistaren aldamenean ikusi ditzazkegu.

Karramiztegiko kablea

Bi argazki multzo honetatik ez daukat inongo informaziorik. Lehenengoan, kokapen berberekoan diren bi argazki montatu ditut. Haranaren sakonean eta kolore gorriz, baserriak edo bordak diruditenak markatu ditut. Bigarren argazkia ere kokapen berbera da. Non? Auskalo.

Kable ezezaguna.
Egur karga kablean gora.
Pilona ezezaguna.
Haranaren azpikaldean bi baserri edo borda ikusi ditzazkegu.

EGUNERAKETA (2021-03-12): Argazkiak, Almandozeko San Blas Bentatik atera ziren, Karramiztegiko mendi kaxkoruntz begiratuz. Haran horren azpialdetik egun NA-121A errepidea pasatzen da. Informazioa Baztan-Bidasoako Basozaingoko basozain taldeko kideek eskuratu zidaten. Milesker guztioi!

EGUNERAKETA (2023-07-22): Kable honi dagokion planodun espedientea Mendi Zuzendaritzaren funtsean aurkitu dut eta 1954-1955 urteetan Olazagutiako Vda. de Echávarri zerrategiak ezarri zuen.

Suntsitutako kargalekua Kintoan

Jesús Lacasia Funtsaren argazki funtsetik, irudirik deigarrienak.

Berez hamalau argazkiz osaturiko multzo honetan, Kintoan kokatutako suntsitutako kargalekua dakusagu. Hala ere, gure helbururako balioko duten lau argazkirik aipagarrienak dakarzkit honatx.

Urtea ezezaguna da, baina 60ko hamarkadako hasiera edo erdikoak izango dira. Argazki multzo honekin, kokapena jakin nahiarekin batera, bertan agertzen diren langileen izenak lortuko bagenitu, pagotxa! Azkeneko hau zaila izango da Nafarroan Explotaciones Forestales RENFEk izan zituen langile gehienak Jaengo Cazorlako ingurukoak baiziren.

Plataformaren goikaldeko enbor eroria. Atzekaldean ikusten diren mendiak norbaitek kokatzerik ba al ditu?
Triskantza latza. Ikusi dezagun argazkiaren eskubialdean alkandora txuridun gizasemea, hurrengo argazkietan ere berriro ikusiko dugu.
Argazki honetan, lurrera eroritako kableari tiraka ikusten ditugu langileak. Aurreko argazkiko alkandora txuriko gizaseme berbera dakusagu. Erretzen ari delarik, argazki bat ateratzen ari da!! Zinez interesgarria da ikustea Jesús Lacasia ez zela argazkilari bakarra izan Kintoako paraje honetan. Hurrengo argazkietan gertutik ikusiko dugu.
Goikaldean ezkerretara, argazkilari ezezaguna. Aldi berean, ikusi dezagun langileen babeserako baliabideen gabezia: Arropa desegokia, eskularruen gabezia… eta idi parea.

Argazkilari ezezagunaren lehen planoa.

Xira batekin eta kaleko zapatekin jantzirik agertzea deigarria suertatzen zait. Kaleko arropekin jantzirik eta argazki kamera eskuan, RENFEko langile koadrilla honetakoa ez zela izango pentsarazten dit. Ikusi dezagun zigarroa behatz artean…

EGUNERAKETA (2021-03-17): Argazkiak ez ziren Kintoan hartu, “Legua Acotadan” baizik, Eugiko urtegiaren gainean. Argazkietan nabarmendutako gizasemea aldiz, Teófilo Sanesteban da, RENFEko arduradun bat. Informazioa JesúsMari Lacasiak baieztatu zidan. Milesker!

Haran ezezaguneko pilona 02

Bi argazkiz osaturiko multzo honetan, haran baten ondoa eta bertara iristen den kable baten ibilbidea ikusi ditzazkegu. Malerreka edo Baztango parajeren bat izango delaren susmoa dut, baina inongo ziurtasunik gabe.

Haranaren gaikaldeko kargalekua. Ze haran? Hor dago koxka.
Haranaren sakonean borda batzuk.

Lezetako kaskoa

Azpikaldeko bi argazkien identifikazioa Nafarroako Gobernuak Zubiriko bulegoan dituen basozainen bitartez iritsi zait. Argazkien eskubialdean agertzen den malda harritsua Lezetako kaskoa da. Bere tontorrean Espainiar eta Frantziar estatuak banatzen dituen 150. muga kokatzen da. Bi argazkiak hegoaldetik iparralderako noranzkoan, gutxi gora behera Beraskoaingo lepotik aterata daude. Milesker informazioa luzatzeagatik!!

Lezetako Kaskoa argazkiaren eskubialdean. Atzekaldeko mendiak Baxenafarroan daude.
Lezetako Kaskoaren malda harritsua eskubialdean dakusagu. Ezkerralderuntz Urepeleko baserriak ageri dira.

Pista eta pilona ezezagunak

Hemen eskuragarri jarri ditudan argazki multzoetatik, ziurrenik kokatzen zailena. Bi argazkiz osaturiko multzo bat da eta Jesúsek argazkiak ateratzeko 180º biratu zen. Non?

Pistaren amaieran pilona bat dakusagu.

Argazki solteak

Legasako kablea

Argazkia positibo bat da eta bere alboan eta eskuz idatzita “Cable de Legasa, 1956” agertzen da. Legasako parajeren bat al da? Ez dakit. Baina argazkiaren atzekaldean zentral elektrikoa dirudien eraikin bat ageri da. Legasako mendietan ba al zen urte horietan horrelako eraikinik? Ez dakit.

Legasako kablea, 1956.
Legasako kablea, 1956.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Argazkia, Almandozen kokatua dagoen San Blas Bentan atera zen. Kable honi zegokion espedientea Mendi Zuzendaritzan aurkitu dut eta 1954. urtean ezarri zen.

Egur karga bat… ¿Baztanen?

Argazki honen eskubialdean garo meta bat dakusagu. Horrek pentsarazten dit argazkia Nafarroako isurialde atlantikoko kokapenen batean hartua dela. Ez daukat beste erreferentziarik eta argazki bakarra da. Atzekaldean dakusagun mendi kaxkoak ez du nabarmenduko duen elementurik. Hau kokatzea zinez zaila da.

Zintzurzelaiko kablea

Pilona bat eta kargaleku bat erakusten dituen ikuspegi orokorra eta polita. Argazkiaren atzekaldean errepide baten alboko babesak ageri direla dirudi. Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dela dirudi. Ez daukat informazio osagarririk.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Belateko mendatearen alboan kokatzen zen ikusten dugun deskargalekua, zehazki Zintzurzelaiko parajean kokatzen zen basoaren ustiapena ateratzeko ezarria.

Jesús Lacasia eta Javier Bacaicoa RENFEren Land Roverarekin

Argazkiaren atzekaldean ikusten denagatik, Nafarroako isurialde atlantikoko guneren bat dirudi. Harrizko paretaren atzekaldean pilona bat ageri da. Ez daukat informazio osagarririk.
Ohar bat: Javier Bacaicoa RENFEk Iruñean zituen tailerretako mekaniko burua zen.

Haran ezezaguna 03

Jesús Lacasiak ez zituen kable azpiegiturak argazkietan jasotzen soilik, aldiz, azpiegitura horiek kokatzeko balioko zuten txokoenak ere bai. Bi argazkiz osaturiko konposizio honetan Nafarroako isurialde atlantikoko haran bat agertzen zaigu.

Langileen etxola 01

RENFEko langileek erabiltzen zituzten etxoletakoa. Ez Nafarroako eta ezta ere nire Cazorlako kontaktuak ez dira identifikatzeko gai izan.

Langileen etxola 02

Kokapen ezezagun batean kokatutako beste etxola bat. Cazorlako nire kontaktuak paraje horietakoa izango denik ez du uste. Nafarroa?

Pilonaren atzekaldeko mendiak

Irudiaren aurrekaldean ikusten duguna, pilona baten karrillo pare bat da. Pilonetatik karga pasatzerakoan karrillo hauetan ezartzen ziren kableak. Baina interesgarriena atzekaldean dakusagu, juxtu xamar agertzen den mendi kaxkoan. Argazkia asko handituz, Zurizako Alanoen traza duen mendia agertzen da. Argazkiaren originala paperean dago eta gogoratzen dudanagatik oso txikia da, bataz beste 6*6cm. ditu. Ez dut informazio osagarririk.

EGUNERAKETA (2023-07-22): Baztango lurretan kokatu zen Iñarbegiko kablea da hemen ikusten duguna. Kableari dagokion espedientea NEANko Mendi Zuzendaritzaren funtsean dago.

Kablista -balentziarrak??- deskargaleku batean

Nafarroako isurialde atlantikokoa dirudien deskargaleku baten ikuspegi orokorra dugu hemen. Argi argazki honen xehetasun deigarri batekin. Plataformaren gainean agertzen diren bi kablelariak balentziarrak diruditen lastozko txanoak jantzirik dituzte. Intxaurrondo edo gaztainondo horren atzekaldean agertzen den baserria, zutik dirau 2021. urte honetan?

¿Xuringoa, Auritz-Burguete?

Garraldako Joxe Etxegoienek argazki hau Auritz-Burgueteko Xuringoa parajea izan daitekela uste du baina erabateko ziurtasunik gabe. Irudiaren eskubialdean mendi baten silueta ageri da eta akaso honek pistaren bat eman dezake…

Baztango estazio bat?

Argazki hau ez da NEANko Lacasia Funtsakoa eta ezta ere Lacasia sendikoa baina Cazorlatik Rufino Nieto Ojedaren eskutik jaso nuen eta Jaengo ikerlariak esan didanagatik, RENFEk Cazorlako Vadillo-Castril kapazitazio zentroan formakuntzarako materiale gisa erabiltzen ziren diapositibetako bat da. Kapazitazio eskola horretan irakaskuntzako materiale gisa erabiltzen ziren hainbat argazki Jesús Lacasia berak hartutako diapositibak ziren eta hainbat urtez abandonaturik egon ostean galdu omen ziren. Rufinok esan zidan argazki hau salbatu zen bakanetakoa zela.

Ohar garrantzitsu bat. Irudi hau diapositiba bat izanik, bere identifikazioari zailtasun gehigarria lotzen zaio: bere ardatz bertikalarekiko bere orientazio egokia jakitean alegia.

Azpikaldeko irudian ikusten duguna aldiz, ez da Nafarroako isurialde atlantikoan kokatutako pilona bat, “estazio” bat baizik. Irudia Baztango beste lagun bati erakutsita, argazkia Baztango Gallarifondako paraje ingurua delaren susmoa du. Horrela balitz, RENFEk 1956ko udaran ezarri zuen Iñarbegiko kablea liteke. Atzekaldean dakusagun baserrian 2021. urte honetan ere bertan iraungo duelakoan sinistu nahiko nuke. Kokapena identifikatu eta baieztatzeko balioko duen edozein informazio ongi etorria da, jakina.

00 Bertsioa: Rufino Nieto Ojedarengandik jasotako bertsioa.
01 bertsioa: Ardatz bertikala erreferentzi gisa hartuta egindako bertsioa. Bien artean, zein da bertsio egokia?

Kargaleku ezezaguna

Jesús Lacasiak argazki hau Cazorlako parajeetan kokatua zegoela esan zidalakoan nengoen, baina Cazorlako Rufino Nietori bidalita, paisaia hau Cazorlakoa EZ dela baieztatu zidan. Horren aurrean eta irudia handituta, bina borda edo baserri (gezi gorriz nabarmendurik) ikusi daitezke. Honek, argazkia Nafarroako guneren batean aterata dagoela sinistarazten dit.

Irudiaren atzekaldean dakusagun mendikatea norbaitek ezagutuko al du?

Hau da dena eta ez da gutxi. Jesús Lacasia Funtsako beste hamaika argazki identifikatzeke geratzen dira baina identifikazio lana errazteko balioko luketen elementuren faltan, ez ditut igo. Nolanahi ere, eta NAOko arduradunengandik hasita, nire esker ona berretsi nahi dut hemen partekatu ditudan irudiak identifikatzeko beraien laguntza eta denbora eskaini duten/duzuen guztioi.

Gogoratu, ekarpenak egiteko azpikaldeko iruzkinen atala edo posta elektronikoa erabili dezakezue: kablegintza@gmail.com

Besarkada bana guztioi!