Kategoriaren artxiboa: Azpiegiturak

Kablegintzan erabilitako tresneria anitza: Karriloak, danborrak, pipak, kableak, txirrikak…

Kable enpalmeak: Kablistentzat oinarrizko ezagutza

Utzi erantzuna

Urriaren 18an Ariben kokatua dagoen Aezkoako Batzarre Nagusiaren egoitzara gerturatu zirenek, “Iratiko Errekatzaileak eta Kablistak” dokumentalaren estreinaldiaz gozatzeko aukera izan zuten.

Dokumentala Nafarroako Gobernuaren babesa du eta XX. mendeko Nafarroako basogintzarekin estuki loturik egon diren -eta jada desagertu diren- lanabes eta jarduerak jasotzen dira: Barrankeadoreak eta kablistak.

Dokumentala Javier Goikoa orbaizetarra eta Martin Landa Otsagabiako kablista ohien aholkularitza jarraituz ekoiztu da eta bertan eta hainbat kontuen artean, kablegintzan jardun ziren basomutilek ezinbestean ezagutu behar zuten teknika bat erakusten da: kableen arteko loturak enpalmeen bidez egiteko teknika.

XXI. mende honetako ikuspuntutik begiratuta, kableen arteko enpalme fisikoa lortzea uxkeria teknologikoa dirudielarik, berauk egiteko abilezia menperatzea ezinbestekoa zuten XX. mende erdiko hamarkadetan Nafarroan lanean jardun ziren basomutil kablistentzat.

Sociedad Franco Española de Cables (SFE)

Erandio, Bizkaian kokatua dagoen Sociedad Franco Española de Cables XX. mendeko hego Euskal Herriko basogintzan erabiliko ziren altzairuzko kableen hornitzaile nagusia izan zen.

Basogintzan historikoki martxan izan ziren kableen luzerak anitzak izan ziren. Bai ehundaka metroetakoak, zein Erremendian Bixente Eskisabelek 1930-40ko hamarkadetan ustiatutako 14km.tako trikable sare ezaguneraino.

Azpikaldeko bina argazkietan, 2011n oraindik ere Orotz-Beteluko lurretan Erremendiako kable portantearen azken aztarnak ikusgai zeuden. (2013. urterako jada desagertu ziren.)

  • Erremendiako_kablea_02
    Erremendiako trikablearen 35mm.tako diametroko kable “portantearen” ondarrak.
  • Erremendiako_kablea_01
    Erremendiako kablearen ondarrak 2011. urtean Orotz-Beteluko herrian zuen deskargalekutik gertu.

Erremendiako 14 km.tako trikable sarea adibide gisa hartuta, tamaina honetako kable sare honek zer adierazten digu? Bixente Eskisabelen aginduetara zeuden kablistak 14 km.ko luzera zuen kable zati bakarreko instalazioa gauzatu zutela?

Erandioko SFEk izan, agian izango zuen 14km.tako kable bobina bakarra ekoizteko gaitasun teknologikoa, baina horrela izango balitz ere, horrelako bobinatzarra Erandiotik Erremendiara kamioiz garraiatzeko ezinezkoa suertatuko zen. Zer esanik ez, basoan barrena horrelako karga izango zuen bobina bat maneiatzea.

Ohar bat aurrera jarraitu aurretik: Basogintzan erabiltzen zen trikablea, hiru kablez osatutako instalakuntza bat zen. “Portanteak” 35mm.tako diametroa zuen eta 28 mm.tako “retur”arekin batera, biak finkoak ziren. “Kurdinaren” kasuan aldiz, 16mm.tako diametroa zuen eta kargalekua eta deskargalekuaren artean zirkuitu itxi bat osatzen zuen eta berari lotzen ziren egurra eusten ziren karrilloak.

Ondorioz eta basoko kablisten lana errazte aldera, basogintzan erabiltzen ziren kableen luzerak Erandioko lantegitik neurri hauekin etortzen ziren: 35mm.tako kablea 800m.tako bobinetan. 28mm.tako kablea 1200m.ko bobinetan eta 16mm.tako kablea 1500m.ko bobinetan. Erremendiako adibidearekin jarraituz, 14km.tako instalazioa beharrezkoa bazen, beharrezko sekzioak beraien artean lotuz – enpalmatuz- gauzatzen ziren “portantea” eta “retur” kableak. Agerikoa den bezala, “kurdina” kablearen kasuan sekzio kopuru bikoitza zelarik beharrezkoa.

Azalpen teorikoa SFEren 1965eko katalogoan

Altzairuzko kableak hiru zati ditu: Bihotza, kordoia eta alanbrea.

Altzairuzko kable bat hiruna zatiz osatuta dago: Kordoia, alanbrea eta ehun begetalez osatutako soka bat bere bihotzean. Kordoien eta alanbreen kopurua eta diametroak bezeroen beharren nahieran izan daitezkelarik.

Arestian aipatu bezala, kablistek ezinbestekoa zuten kable enpalmeak basoan egiten jakitea. Baina nola egiten ziren enpalme hauek orduko baliabide eskasekin? Eta enpalmeak egiterakoan, Erandiotik zetozen kable bobinak elkarrekin lotzeko egiten ziren soilik?

Bi kable elkarrekin lotzeko azalpen teorikoa SFEk 1965an publikaturiko katalogo komertzialean dugu ikusgai. Lehenik, lotu behar ziren bi zatien kordoiak 12 metroko luzeran askatu behar ziren.

A kableko a-b distantzia eta B kableko c-d distantzia 10-12 metroetakoa izaten zen bataz beste.

Jarraian bi zatietako askatutako kordoiak elkarrekin batu behar ziren. Zati baten kordoiak uzten zuen espazioa beste zatiaren kordoiaren espazioarekin osatu behar zuen. Eta prozesu hau kable helikoidalaren kordoi guztiekin egin behar zen. Alanbreak ez ziren askatzen.

Bi muturretako kordoiak askatzen ziren.
Kablistari indar fisiko handia eskatzen zion kableak enpalmatzeko lana.
SFEren katalogoan ere espadinen erabilera agertzen zaigu.

Bi zatietako kordoiak mugitu eta elkarrekin finkatzeko “espadinas” izeneko altzairuzko eskuzko herramintak erabiltzen ziren eta kablistari egoera fisiko ona eta lana tentuz egitea eskatzen zion: 35mm.tako kable portante batean enpalmea egiteko, bere kordoiak mugitzeko lan fisikoa itzela zen eta arriskutsua ere bai behatz bat galtzeko arriskua baitzegoen.

Kable enpalmeak egiteko erabiltzen ziren espadinak.

Kableak bi arrazoiengatik enpalmatu behar izaten ziren. Batetik, trikable instalakuntza berri bat egiterakoan beharrezko luzerako kableak lortzeko. Bestetik, trikable instalakuntza bat lanean ari zela kable bat puskatzea jasaten zituen kargak eta tentsioak gehiegizkoak zirelako. Puskatzen zena kable portantea bazen, kable horretatik zintzilik zeuden kargak lurrera erortzen ziren kablearekin batera. Triskantza latza izaten zen: Kargak karrilloetatik askatu beharra zegoen, karrilloak kabletatik, zatitutako kablea berriro enpalmatu… eta hau dena, eguzkipean, euripean, basoaren erdian, maldetan… nekez irudikatzen dugu 2019ko begiekin ze nolako lanak ziren hauek.

Martin Landa: 83 urteko trebetasuna behatzetan

2018ko maiatzean eta enpalmeak egiteko teknika erakusteko asmoz, Otsagabiako Martin Landa kablista ohiak erakustaldi praktikoa egin zuen berarekin bildu ginen lagun batzuekin. Argazki eta bideotan, kableen enpalmearen prozesua nola egiten zen “usaina hartzeko” balio digu:

  • Martin Landa.
  • Kordoiak zabaltzen.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiari lekua bilatzen.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiak zabaltzen espadinen laguntzarekin.
  • Kordoiari lekua bilatzen.

Egun horretan grabatutako bina bideo hauetan ere prozesuaren atal ezberdinak ikusteko aukera dugu. Bietan prozesuaren amaiera ageri zaigu. Lehenengoan, azkeneko kordoia kablearen barnean dagokion posizioan sartzen ari dira:

Bigarrengo bideoan aldiz, beste kordoi bat bere azkeneko posizioan sartzen ageri zaigu.

Kableak enpalmatzen amaitutakoan, loturaren puntuan ez zen igarri behar inongo marka, lodiera edo arrastorik. Hor zegoen teknika hau ondo egiten jakitearen garrantzia.

Eta kablea mozteko??

Rotaflex eta esmerilak iristear zeuden garaietan aizkoraz eta harri baten laguntzarekin mozten ziren kableak. Ez zegoen beste aukerarik. Goizean goiz babak eltzetik bapo gosalduta ezinbestean egin beharreko lanak!!

Altzairuzko kablea aizkoraz eta harri baten laguntzarekin nola mozten zen Javier Goikoaren erakustaldia.

Jaso dezatela azalpen xume honekin Martin Landak, Jesus Mari Larrañetak, Eduardo Arrosagaraik, Severo Llopisek eta Javier Goikoak blog honen aitortza eskainitako erakustaldiagatik eta jakina, eguneroko jornala baldintza oso gogorretan irazten zuten Euskal Herriko basoetan lanean jardun ziren kablista guztiak. Eutsi goiari!

Barbenutatik Pagasarrirat ta Gernika tartean.

Utzi erantzuna

Egur kableen erabileraz gehiago jakiteko asmoz 2018ko abuztuan Huescako lurretara egindako bi egunetako bisitak helburu bikoitza izan zuen.

Batetik, Villalanguatik gertu dagoen Finca Rompesacos ezagutuko duen jende nagusiak gure aitona Bixente Eskisabelen berririk bazuen argitzea. Horren berri aurreko artikulu honetan eman nuen.

Bestetik, Sabiñanigotik gertu dagoen Barbenuta herrixkako plazan egur kablegintzan erabilitako tresneria erakusgai zegoelaren berri Esmemoriaus bloga kudeatzen duen Carlos Tarazona ikerlariaren eskutik jaso nuelarik, Barbenutara egindako txangoa eta horretatik lortutako informazio gehigarria ikusiko dugu.

Barbenutako kablea

Barbenuta Biescas herriko auzo txiki bat delarik,  badu kablegintzaren ikuspegitik erakargarria egiten duen bereizgarri oso interesgarri bat.

Barbenutako baso batean XX. mendeko 50eko hamarkadan ezarri zen egur kable bakarraren ondarrak Casa Balbarroseko Ramonek duela urte batzuk bere traktorearekin jasotzeko lana hartu zuen eta bildutako elementuak guztiak erabiliz erakusgai jarri zituzten herriko plazan. Honatx:

Barbenutako plazan kablegintzan erabilitako hainbat elementu ikusgai 2018ko abuztuan.

Tren trabiesa batzuekin egindako panelean erakusgai jarri dituzten hainbat elementu ikusi ditzazkegu: Bolante bat, pipa, karrilloa… luzaroan iraungo al dute bertan? Eskubiko panelean aldiz, egur kableei buruzko informazio orokorra besterik ez.

Zallatik Barbenutaraino espreski joan nintzela herriko plazan zeuden emakume edadetuei azaldu nienean zur eta lur utzi nituela daitort 🙂

Herriko bizilagun nagusiak plazan solasean aurkitzea zorte latza izan zen gertuko informazioa lortzeko asmoan.

Aipatu zidatenez, Barbenutan lanean egon zen kable bakarra 1957. urtean “euskaldun” batzuek instalatu omen zuten. Hainbat testiguk ziurtatu zidatenez, Huescako egur kableen montajeak XX. mendeko erdialdean kablelari euskaldunak egiten omen zituzten soilik. Beraiek ekarri zuten altzairuzko kablearen teknologiaren ezagutza Huescako lurretara.

“Pues mi padre era de Gernika y trabajó en el cable”

Plazan bildutako Lourdesek horrela bota zidanean Zallatik egindako txangoari ezusteko etekina aterako nion traza hartu nuen.

Lourdesen hitzetan, Lucio Ansotegi bere aita “Gernikako Sakone baserrian” jaiotako semea izan zen eta Huesca aldean basogintzan jardun zen. Aidanez, Huescako basoetara 1950. hamarkadan lanera joandakoa eta Barbenutako alkatearen alabarekin ezkonduta bertan geratu zen bizitzen.

Barbenutako kablean Lucio Ansotegi gernikarrak bere gainean zuen kable honetako langile koadrillen ardura: itzainak, kablistak, mandozainak… eta guzti horien artean Barbenutako hainbat seme.

Kablearen nondik norakoak

Barbenutako kablean lanean ibilitako testiguen hitzetan, kablea hau 1956-57 urteetan martxan izan zen eta Sabiñanigoko zerrategirako pinua ateratzeko erabili zen. Bertako biztanleak itzain gisa jardun ziren, kablearen ezarpena eta desmontatzea aldiz, “euskaldunek” egin zuten. Ez zuten kableari buruzko informazio osagarririk.

Azpikaldean eta A serieko Hegaldi Amerikarraren airetiko argazkian kablearentzako basoan zehar irekitako “kalea”, kargalekua Barbenutako basoan eta Orós Bajoko deskargalekuak ikusi ditzazkegu. Sakatu irudian bere neurri osoan ikusteko.

Barbenutako kablearen ibilbidea. 1957ko abuztua. Argazkia: © IGN.es

Kable berbera Google Mapsen:

Lourdesek emandako informazioarekin eta Lucio Ansoteguiren informazio gehigarria bilatzeko asmoz, irailean Gernikara jo nuen eta Sakone baserria Muruetan eta ez Gernikan dagoela aurkituta, Sakone baserrian bizi eta Lucio Ansotegiren sendiko Maria Asunek Bilbon bizi den Jesus Mari Murelaga bere lehengusuraino iritsi nintzen.

Sakone baserria, Murueta. Lucio Ansotegi kablelariaren jaiotetxea. 2018ko iraila.

Gure ikerketarekin harremana izango duen bere osabari buruzko informazio osagarriren faltan -pena- Pagasarriko magaletan lanean erabili zen eta niretzako ezezaguna zen kable baten berri zuen lagun batekin harremanetan jarri ninduen Jesus Marik.

Urkiduko basoko kablea

XX. mende hasierako hamarkadetan Pagasarriko magaletan eta Bilboko lurretan dagoen Urkiduko basoan ere  baserriko lanetarako erabilitako kable baten berri eman zidan Seberetxeko semea den Joxe Moja Iturrizarrek.

[Huescako kable baten bidez Bilboko Seberetxe auzoraino iritsi garelarik, Seberetxe Bilbon euskararen berezko euskalkia gorde duen azkeneko auzoetakoa da. Bertako euskalkiak Arrigorriagakoarekin harremana handia du eta egun, 2019 urtean, tamalez desagertzeko bidean da. Argiako artikulu honetan auzoaren inguruko hainbat historio interesgarri aipatzen dira.]

Baina jarrai dezagun gure kableen gaiarekin.

Joxe Moja Iturrizar, Bilboko Seberetxe auzoko bizilaguna. Bere atzean Urkiduko basoa. 2018ko azaroa.

Joxe Mojaren hitzetan kable hau Urkiduko basotik Seberetxe auzoko Gorostegi parajeraino iristen zen eta garoa, otea eta belarra garraiatzeko erabiltzen zen. Bere erabilera Ataun edo Araitz bailaretako kableen parekoa zen beraz: ez zen egur kablea.

Kablea motza zen, 1200m.ko bataz besteko luzera zuen eta agerikoa den bezala A eta B serietako Hegaldi Amerikanoen ortoargazkietan ez da inongo ibilbiderik ageri.

Hala ere, Joxe Mojak emandako informazioarekin, kable honen bataz besteko ibilbidea hemen ikusi dezakegu:

Kable hau ezarri zen urte zehatza ez daki Joxek baina 1936ko gerra aurrekoa dela ziur da.

Informazio osagarriren faltan, Bizkaiko Foru Artxiboan informazio osagarria -instalazio baimenak eta planoak batipat- izango direla sinistu nahiko nuke. Honekin ere beste lan ildo bat irekitzen zaigularik, aurkitzen dudanarekin hemen emango dut horren berri, jakina.

Esker ona

Artikulu hau idazteko hainbat lagunen ezinbesteko laguntza izan dudalarik berauek aipatzea gizalegezkoa deritzot. Ezagutu ditzagun:

  • Barbenutan: Lourdes Ansotegi, Rosa Pardo Ezquerra, eta Amado Orús Puértolas, besteren artean.
  • Olivanen: Carlos Tarazona.
  • Muruetan: Maria Asun.
  • Bilbon: Jesus Mari Murelaga Ansotegi eta Joxe Moja Iturrizar.

Milesker guztiei!

Ziordia-Olazti egur kablearen nondik norakoak

Utzi erantzuna

Jesús Lacasia zenak Explotaciones Forestales RENFEren Nafarroako arloaren nagusi gisa jardun zeneko argazki bilduma digitalizatu nedin 2015eko udaran utzi zidan. Jesús, urte bereko urrian joan zitzaigun.

Utzi zizkidan argazki gehienak Nafarroako mendietako kokapen ezezagunetan hartutakoak direlarik, berauk nongoak diren jakin nahian ezinean nabil. Hala ere, zenbaitzutan argazki hauek lokalizatzea lortzen dut. Blogeko gaurko sarreran horietako bat dakart.

Jesús Lacasiak utzitako argazkien artean, “Ziordia, 1956” izenburuko bosna argazkiko sorta bat dago. Hauetxek:

Ziordia-Altsasuko egur kablea

Ziordia-Altsasuko egur kablea. Jatorria: © Jesús Lacasia 1956

Egur karga bat agertzen den argazkiaren atzekaldean Beriain nekez ageri delarik, ez nintzen gai hau eta serie berekoak tajuz eta zuzen geokokatzeko.

Duela aste pare bat serie honetako egur kargaren argazkia non hartua zegoen -gutxi gora behera- Google Earthen laguntzarekin lortu nuen.

Argazkiaren azpikaldean Irun-Madril trenbidea ageri dela ohartu nintzen eta atzekaldean ageri zen herria ez zen Ziordia, Altsasu baizik!

Erabateko ziurtasuna lortze aldera, SITNAko 1956-1957 urteetako ortoargazki historikoak errepasatuta… ez zen ageri. Redios.

Baina kontuz. EAE eta Nafarroa arteko muga bertan dagoelarik, GeoEuskadi Bisoreko 1956ko ortoargazki historikoan kable honen ibilbidea agertu zitzaidan!

Hau gauza oso kuriosoa da, 1956ko hegaldi berbera SITNAn ez, baina GeoEuskadi Bisorean bai agertzearena. Urte berekoak, baina data ezberdinekoak izango dira ziurrenik.

Nola edo hala, kablearen kokapen zehatza hemen ikusi dezakezue:

RENFEko egur kablearen ibilbidea. Sakatu bere gainean handiago ikusteko. Jatorria: © GeoEuskadi Bisorea.

Google MyMaps erabilita horrela ikusten da:

Altzaniako kable bakarra

Zaraitzun, Aralar edo Kintoan makina bat dira ezarri ziren egur kableak. Altzanian ere erabiliko ziren baina ez eskala hain handian.

Gaurkoa Altzanian ziurtasunez identifikatuta daukadan kable bakarra da, berez, kable laburra zen, 1610m. baino ez eta “Ziordia-Olazti” bataiatu badut ere, honek ez du esan nahi bi herriak lotzen zituenik, bi herrien arteko udal lurretan kokatua zegoela baizik.

Jesus Lacasiaren bildumakoa izanda, Explotaciones Forestales RENFEk ezarri zuela ziurtatu dezaket. Kable honen berezitasun gehiagoren berri izateko AGN-NAOn bere espedientea aurkitu beharko nuke, baina lan hori beste baterako utzi beharko dugu.

Aezkoan 24 izan ziren egur kableak.

Utzi erantzuna

Nafarroan XX. mendean lanean jardun ziren egur kableen ibilbide zehatzak sailkatzeko, inguruak sakonki ezagutzen dituzten herritarren laguntza ezinbestekoa da.

40 kg.tako karrilloarekin ezinean.

2016ko abenduan publikatu nuen hamar egur kableen zerrenda osatzera dator gaur hemen publikatzen dudan zerrenda eguneratua. Orduan, egur kableak hamar zirela aipatu nuelarik, 2017ko abuztuan Javier Goikoa eta Jesús Marirekin Aezkoako hamaika txokoetatik barna egindako txangoetan ikusi eta ikasitakoari esker, orotara 24 dira Aezkoan zerrendatu ahal izan ditugun egur kable historikoak. Eta oraindik ere baten batek alde egingo zigun ziurrenik.

2018ko abuztuko argazkian ezinean eusten agertzen naizen karrilloa Aezkoako bizilagun batek mendian aurkitu ta bere etxera gerturatutakoa da. Oraindik 2018an Aezkoako mendietan badira kablegintzaren aztarnak.

2016an publikatu nituen hamar kableak SITNAn 1956ko ortoargazkietan agertzen direnak dira. Ordutik eta Javier Goikoa eta Jesús Mariren laguntzari esker, ortoargazki horietan agertzen ez diren beste hamalau zerrendatu ditugu. Horretarako, SITNAko ortoargazkiez gain, Espainiako IGNko eta batipat Frantziako IGNFko ortoargazki historikoen serieak erabilgarri izan zaizkit. Hurrengo lana, aurkitutako kableen espedienteak NAOan aurkitzean datza.

24 ibilbideak

Hogeitalau kableen ibilbideak ikuskatzeko, deskargatu ezazu .kml fitxategia ezkerreko irudian sakatuz.

Jarraian, Google Earth ireki eta bertatik bertara erosoki ikusiko dituzu geokokatutako hogeitalau egur kableen ibilbideak.

Ohar bat Erremendiako kablearen inguruan. Nire aitona zen Bixente Eskisabelek ezarritako Erremendiako kable honen ibilbidea Abaurreagainako udal eremuetan zuelarik bere kargagune nagusia, Aezkoako kableen multzoan sartu dut. Jakinda ere, deskargalekua Orotz-Betelun zeukala Aezkoatik at, alegia.

.kml fitxategia Google Earth-en irekitzerakoan,  itxura honekin agertuko zaigu:

Zuk beste kableren baten informaziorik izango bazenu, gustora izango nuke horren berri. Bidali lasai emaila xabier abildua eskisabel.net helbidera eta mapan txertatzeari ekingo diot.

Eskerrikasko aurretik!